Powrót

Jan Kochanowski
Księga III: Elegia XIII przekład z łac. Leopolda Staffa

DO PIOTRA MYSZKOWSKIEGO

Muzo moja, porzućmy brzeg Anienu złoty.
Już od dawna mnie Karpat przyzywają groty.
Więc niech Sarmację swymi pieśniami przystroję,
Jeżeli ją rozsławić zdolne wiersze moje.

5 Niech druh mój, Łaski, w łup ją odziewa obfity,
Utarczki bez przymierza staczając ze Scyty.
Nadzieja moja w piórze, w Helikonek względzie,
To mój łup, to mój rydwan, to mój oręż będzie.
Nie pierwszego też wiedzie mnie w te skały droga:
10 Szedł nią już Rej przede mną, nie bez łaski Boga.
I zdobył chwałę skargą, jak przez zawiść braci
Żywot swój młodzieniaszek Józef niemal traci,
Lub gdy w Palingenowej Muzy idąc ślady,
Cnót i występków męskich wskazywał przykłady.
15 Znakomity języków trzech znawca, Trzecieski,
Hymny na chwałę mocy wyśpiewał niebieskiej,
Aby co Mojżesz spisał o świata poczęciu,
Ojczystemu nie było nieznane pojęciu.
I Górnickiego sławie także nie ubliżę,
20 Co składał pieśni jakby przy Orfeja lirze.
Jego do spraw Marsowych struny nawiązane
Głoszą Niemcy okrutną wojną pokonane.
I mnie, któremu wasza stopa przewodniczy,
Niechaj do swoich wieszczów Sarmacja zaliczy.
25 Gdyż nie zazdrość i w słabym piórze zaufanie,
Lecz sercem mym ojczyzny włada ukochanie,
Tedy za znojnym wczasem swej ojczystej wioski
Tęskniącego nie wstrzymuj swą radą, Myszkowski,
Ale pozwól mi życia pozostałe lata
30 Spędzić wśród Pieryd moich i laurów Sokrata.
Nic wielkiego nie pragnę, żadnej świetnej doli,
Przy źródlanej mi wodzie starczy skrawek roli.
Chciwi bogactw niech ryją samo wnętrze ziemi,
Do Indii okrętami mkną zakrzywionemi.
35 Ja wolę niezmiernego świata szukać ładu
I uczyć się wędrownych gwiazd pewnego śladu.
Czemu wśród mroźnej zimy słońce rączo bieży,
A noc leniwie konie w wolnych wodzach dzierży?
Czemu księżyc raz cienki, to znów pełny płonie,
40 Co gasi wielkie światła na niebiosów skłonie?
Skąd rodzą się obłoki i z chmur deszcz rzęsisty
I w jaki sposób z nieba spada grom ognisty?
Skąd wielobarwna tęcza, która niebo dzieli?
Skąd Akwilon i Eurus, władcy mórz topieli,
45 Skąd jest trzęsienie ziemi, morskie nawałnice?
Skąd mają wieczną wodę rzeki i krynice?
Dokąd duch idzie z ciała? Czy gdzie nad strumieniem
Stoi Tantal okrutnym dręczony pragnieniem?
Wreszcie czy ta budowa błyszczącego nieba
50 Jest wieczna, czy jej w chaos znów wrócić potrzeba?
Tym chcę żyć. Jeśli żaden bóg się nie sprzeciwi,
Rad będę, gdy posiędą rzekę złota chciwi.

Komentarz

Piotr Myszkowski (1505-1591) - biskup płocki, od r. 1577 krakowski, podkanclerzy koronny, senator, przyjaciel oraz protektor Kochanowskiego, mecenas, wykształcony humanista i zarazem jeden z najbogatszych ludzi w Polsce (jednorazowo potrafił wyasygnować ze swego majątku sumę w wysokości ok. stu tysięcy złotych, przeznaczając ją na potrzeby Rzeczypospolitej).

1 ... brzeg Anienu - Anio, dopływ Tybru.
5 ... druh mój Łaski - Wojciech Łaski (1533-1597), wojewoda sieradzki, zasłynął dzięki zwycięstwu nad Tatarami (Scytami) pod Oczakowem (1568 r.).
7 ... w Helikonek względzie - Helikonki, mieszkanki Helikonu, Muzy.
10 ... szedł nią już Rej - Mikołaj Rej (1505-1569), poeta, prozaik, jedna z czołowych postaci literatury XVI w.
11-14 Chodzi o utwory Reja: Żywot Józefa z pokolenia żydowskiego i Wizerunek własny żywota człowieka poczciwego, będący przeróbką dzieła włoskiego humanisty Palingeniusa Zodiacus vitae.
15 ...Trzecieski - Andrzej Trzecieski (ok. 1525 - ok. 1584), poeta, tłu-macz i wydawca, gruntownie wykształcony humanista, homo trium linguarum (człowiek trójjęzyczny, tzn. znający łacinę, grekę i hebrajski), tłumaczył m.in. psalmy, brał udział w przekładzie Biblii brze-skiej.
19 ...Górnickiego - Łukasz Górnicki (1527-1603), tłumacz, historyk, pi-sarz polityczny, poeta, wybitny prozaik i retor, autor m.in. Dworzani-na polskiego, będącego znakomitym przekładem-adaptacją włoskiego utworu Baltazara Castiglionego Il Cortegiano.
20 ...przy Orfeja lirze - Orfeusz, syn trackiego boga rzecznego Ojagrosa i muzy poezji Kaliope, największy legendarny poeta grecki, a zarazem śpiewak i muzyk. Od Apollona otrzymał w darze liczne talenty oraz siedmiostrunową lirę, do której miał dodać dwie struny na pamiątkę dziewięciu Muz, sióstr swojej matki. Dobywał z tego instrumentu dźwięki tak melodyjne, że oczarowywał nimi rośliny, zwierzęta i ska-ły.
21 ...do spraw Marsowych - Mars, rzymski bóg wojny.
21-22 Zapewne mowa tu o mylnie przypisywanej Górnickiemu tzw. Pieśni o pruskiej porażce (1510).
30 ...wśród Pieryd - Pierydy - epitet miejscowy Muz (związany z Pierią, krainą Tracji), spotykany zwłaszcza u poetów łacińskich. Mit przed-stawia Pierydy jako dziewięć młodych dziewcząt, które chciały rywalizować z Muzami. Były to córki Pierosa z Pelli i Euippe.
... i laurów Sokrata - Sokrates (469-399 przed Chr.), filozof grecki.
44 ...Akwilon i Eurus - wiatry: północny i wschodni.
48 ...Tantal - władca Frygii lub Lydii, syn Zeusa i nimfy Pluto. Największą sławę w mitologii przyniosła Tantalowi kara, którą cierpiał w Tartarze. Skazany za swe postępki na wieczne męki z głodu i pragnienia, zmuszony był stać w wodzie zanurzony po szyję. Gdy nachylał się, aby się napić, wody opadały, gdy zaś sięgał po owoce, które zwieszały się z gałęzi tuż nad jego głową, te ulatywały w górę. Były to przysłowiowe męki Tantala.

Powrót

Stowarzyszenie Rodzina Polska www.rodzinapolska.pl