Pamięci prof. Witolda Plapisa (5 III 1905 - 1 XII 1968)

Zielony pierścień Warszawy

Sto lat temu urodził się prof. Witold Plapis, który szczególnie zasłużył się jako inicjator utworzenia tzw. zielonego pierścienia wokół Warszawy. Ta koncepcja - zrealizowana pół wieku temu - ma do dziś dla mieszkańców stolicy bardzo pozytywne skutki.

Przypomnijmy, że prof. Plapis, znany architekt działający po wojnie w Biurze Odbudowy Stolicy, był w latach 1951-1957 organizatorem i kierownikiem pierwszego w Polsce Zakładu Naukowego Architektury Krajobrazu w Instytucie Urbanistyki i Architektury Politechniki Warszawskiej. Był też współtwórcą Kampinoskiego Parku Narodowego i autorem wielu publikacji ("Niektóre zagadnienia kształtowania krajobrazu w nauczaniu projektowania architektonicznego", "Kształtowanie krajobrazu na podstawie naturalnych walorów przyrodniczych") oraz redaktorem "Rejestru Ogrodów Polskich".

Trochę historii

Warszawa to dawne tereny Puszczy Mazowieckiej, które w wyniku - zazwyczaj niefrasobliwej - działalności człowieka były przez niego nie tylko nadmiernie wykorzystywane, ale i bezmyślnie dewastowane. Wiązało się to zwłaszcza z tzw. wylesieniami eksploatacyjnymi i brakiem nowych zalesień oraz parcelacją lasów pod budownictwo. Wylesienia wydm prowadziły często do uruchamiania lotnych piasków, które zasypywały zamieszkałe posesje.

Na ogólną powierzchnię Warszawy, wynoszącą w 1938 r. 12 468 ha, zaledwie 193 ha przypadało na lasy (na najbardziej wartościowy przyrodniczo Las Bielański - 123 ha, na Lasek Lindego - 26 ha, i Lasek na Kole - 44 ha). Tak więc przed II wojną światową lesistość stolicy wynosiła jedynie 1,4 proc., a jej lasy ze względu na swoją szczupłość nie miały zasadniczego wpływu na kształtowanie klimatu miasta ani nie zaspokajały potrzeb wypoczynku i rekreacji warszawiaków. Należy zaznaczyć, że granica Warszawy przebiegała wówczas obecną ulicą Gwiaździstą, co powodowało, że 51,28 ha Lasu Bielańskiego znajdowało się poza granicami stolicy. Sam Las Bielański, zwany wówczas Laskiem Bielańskim, był bardzo intensywnie wykorzystywany dla celów rekreacyjno-wypoczynkowych.

Własność m.st. Warszawy stanowiły ponadto trzy kompleksy leśne leżące również poza jej granicami: las w Młocinach - o powierzchni 103,13 ha, Las Kabacki - o powierzchni 920,82 ha, wykupiony z rąk prywatnych przez zarząd miasta staraniem ówczesnego prezydenta Stefana Starzyńskiego, oraz najbardziej oddalony, położony 8 km za Mińskiem Mazowieckim kompleks leśny Mienia - o powierzchni 2500 ha (była to dawna fundacja królowej Anny Jagiellonki na rzecz szpitali warszawskich). Ze względu na dużą odległość i utrudniony dojazd - szczególnie do dwóch ostatnich kompleksów leśnych - nie były one przez warszawiaków często odwiedzane, choć np. do Lasu Kabackiego można było dotrzeć kolejką wąskotorową, bardzo wolno jednak jadącą.

Ślady wojny

II wojna światowa spowodowała ogromne spustoszenie w lasach Warszawy i okolic. Do naszych czasów przetrwały widoczne ślady walk na ocalałych, wiekowych dębach i sosnach obecnych warszawskich rezerwatów przyrody: Lasu Bielańskiego, Lasu Kabackiego, Lasu Sobieskiego, a także w Kampinoskim Parku Narodowym i w parkach krajobrazowych: Mazowieckim i Chojnowskim.

Po II wojnie światowej, kiedy podjęto decyzję o odbudowie stolicy, pojawił się w koncepcjach architektów i urbanistów pomysł, wspierany bardzo mocno przez wielu przyrodników i leśników, aby zwiększyć jej lesistość oraz otoczyć ją zielonym pierścieniem leśnym. Za inicjatora tego pomysłu uznaje się prof. Witolda Plapisa.

Szczęśliwie koncepcja zyskała akceptację także najwyższych władz i 3 lipca 1949 r. zapadła decyzja, że lesistość okolic Warszawy ma zostać podniesiona do 23,5 proc. Do połowy lat 50. XX wieku przewidziano zalesienie 19 tys. ha nieużytków i zrębów powstałych w wyniku działań wojennych. Powołano początkowo Biuro Zalesień, ale już od 1 stycznia 1951 r. minister leśnictwa przekazał to zadanie wydziałowi rolnictwa i leśnictwa Prezydium Rady Narodowej m.st. Warszawy.

Budowa pierścienia

W efekcie prowadzonych bardzo intensywnych prac (włączono do nich dużą rzeszę mieszkańców stolicy i okolic, szczególnie młodzież i wojsko) do końca 1956 roku zalesiono 15 395,24 ha gruntów na terenie m.st. Warszawy oraz powiatów: Otwock, Nowy Dwór, Mińsk Mazowiecki, Wołomin, Pruszków, Piaseczno, Garwolin i Sochaczew. W ten sposób powstał zielony pierścień wokół Warszawy, mający do dziś zbawienne znaczenie dla klimatu stolicy oraz będący zapleczem rekreacyjno-wypoczynkowym dla jej mieszkańców.

W wyniku zmian granic Warszawy w latach 1951, 1957, 1976 i 1977 obszar miasta zwiększył się do 47 787,00 ha, a powierzchnia leśna o 5810,11 ha. Razem z lasami istniejącymi w poprzednich granicach łączna ich powierzchnia osiągnęła 6003,11 ha, a lesistość stolicy podniosła się do 12,5 proc. Ostatnią korzystną zmianą dla zwiększenia lesistości Warszawy było włączenie w jej granice miasta Wesoła - o stosunkowo dużych, jak na warunki miejskie, zasobach leśnych.

Lasy Warszawy i okolic - w większości wchodzące w skład Warszawskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu - to osłona ekologiczna, której wartość dla zdrowia i warunków życia ludzi jest ogromna, choć tak często niedoceniana przez współczesne władze samorządowe i lokalne grupy interesu.

Bożenna Sendzielska

Nasz Dziennik z 21-22 maja 2005

http://www.naszdziennik.pl/index.php?dat=20050521&typ=wa&id=wa31.txt