Prof. dr hab. Piotr Jaroszyński

Na Malcie

Już niedługo, bo 17 kwietnia, przybędzie na Maltę Ojciec św. Benedykt XVI. Warto wobec tego zajrzeć na Maltę wcześniej, aby mieć wyobrażenie, co to jest za świat i dlaczego odgrywa on tak ważną rolę w życiu Kościoła.

Malta usytuowana jest na Morzu Śródziemnym między Tunezją, od której dzieli ją prawie 300 km a Sycylią odległą o ok. 90 km. Gdy mówimy o państwie Malta, to w grę wchodzą tu trzy wyspy: sama Malta, znacznie mniejsza od niej Gozo, i bardzo malutka Comino. Ta ostatnia w zasadzie jest bezludna, natomiast państwo liczy w sumie ok. 400 tys. mieszkańców, a więc mniej nawet niż nasz Gdańsk.

Państwo niewielkie, ale za to o przebogatej historii. Nic dziwnego, bo położone na ważnej trasie między Europą i Afryką, musiało interesować różne ludy, różne kultury i różne cywilizacje. Co więcej, prawie każda z tych kultur pozostawiła po sobie różne znaki swej obecności, które można do tej pory oglądać. Najstarsze sięgają aż 7 tysięcy lat, kiedy to nieznany lud zasiedlił Maltę i pobudował kamienne świątynie, z głazów tak potężnych, że czas ledwie co je nadwerężył. Ale największe wrażenie robi dawna stolica kraju, Mdina, zbudowana przez Arabów, oraz Valletta, oraz obecna stolica, która powstała dzięki Joannitom, czyli rycerzom zakonu św. Jana, zwanym też kawalerami maltańskimi. Tu z kolei króluje styl barokowy. Cała wyspa jest pofalowana wzgórzami, co sprawia, że wydaje się większa niż jest w rzeczywistości (najdłuższy odcinek liczy ok. 50 km).

Malta w swej historii znajdowała się pod panowaniem Fenicjan, Rzymian, Bizancjum, Arabów, Normanów. Od roku 1530 do 1798 rządzą nią rycerze zakonu św. Jana, których w końcu siłą usuwa Napoleon. Jednak Maltańczycy nie chcieli Francuzów, zwrócili się o pomoc do Brytyjczyków, którzy panować będą na Malcie do roku 1964, a więc do roku, gdy Malta, ale i wiele innych brytyjskich dominiów ogłosi niepodległość. W tej przebogatej historii przebija przez ostatnie nieomal dwa tysiące lat jedna trwała nuta. Jest nią chrześcijaństwo. Stało się tak za sprawą św. Pawła, który trafił na tę wyspę w roku 59. lub 60. W Dziejach Apostolskich (27-28) możemy przeczytać, że statek, na którym znajdował się św. Paweł jako jeden z przewożonych do Rzymu więźniów, osiadł na mieliźnie u brzegów wyspy, która nazywała się Melita. Była to właśnie dzisiejsza Malta. Miejscowa ludność okazała się bardzo gościnna, a św. Paweł zaczął leczyć chorych i nawracać. Po trzech miesiącach opuszczono wyspę odpływając na nowym statku. Ale na Malcie pozostała już pierwsza gmina chrześcijańska, wraz z nawróconym na chrześcijaństwo namiestnikiem rzymskim, Publiuszem. Całe wydarzenie upamiętnia grota św. Pawła, która dziś znajduje się w katedrze Piotra i Pawła.

Dla przybysza z Polski miejsce to staje się wyjątkowo bliskie, gdy w kościele jak i w grocie znajduje płytę upamiętniającą pobyt papieża Jana Pawła II na Malcie w roku 1990.

Ponad 90% Maltańczyków to katolicy. I nie jest to tylko statystyczna formalność, ponieważ cała Malta jest zabudowana kościołami i kapliczkami, których, jak nawet możemy przeczytać w jednym z polskich przewodnikach, jest cztery razy więcej w stosunku do liczby mieszkańców, niż w naszym kraju. Maltańczycy wchodząc do Unii Europejskiej zastrzegli sobie, że obowiązujący u nich zakaz aborcji nie podlega żadnym dalszym pertraktacjom. W prawie cywilnym niedopuszczalne są rozwody małżeństw, które zawarte zostały na Malcie. Ok. 30% szkół to szkoły katolickie, a liczba ich w najbliższych latach wzrosnąć ma do ponad 40% z tego powodu, że szkoły te są bardzo dobre, a państwo nie szczędzi funduszy na ich dofinansowywanie. Między państwem i kościołem nie ma ani rywalizacji, ani konfliktu. Na Uniwersytecie Maltańskim, który jest uniwersytetem państwowym, można swobodnie mówić o znaczeniu religii, w tym chrześcijaństwa, w kulturze, a więc również o zagrożeniach, jakie niesie ze sobą aborcja, rozwody i związki jednopłciowe. Nauka nie jest wykorzystywana do zwalczania religii i wiary. Młodzież maltańska okazuje wyjątkowe zainteresowanie filozofią. Jest to przedmiot, który cieszy się wielkim powodzeniem w szkole średniej, a na Wydziale Filozofii studiują setki studentów. To świadczy o tym, że młodzież pragnie nie tylko podbijać świat czy robić karierę, ale chce w życiu dorosłym osiągnąć poziom człowieka myślącego, który nie da sobą łatwo manipulować i który potrafi na życie patrzeć całościowo, zachowując hierarchię rzeczy mniej i bardziej ważnych. Nawet osoby, które dokształcają się pracując zawodowo, bardzo często wybierają filozofię. Czyżby dawny duch wielkiej kultury Morza Śródziemnego osiadł teraz właśnie na Malcie?

Kiedy znajdziemy się na wyspie Gozo i popatrzymy ze wzgórza na port, gdzie na łodziach krzątają się rybacy układając sieci i przygotowując łodzie do wyprawy, która trwa czasem i 5 dni, gdy popatrzymy na ich śniade twarze i oczy, w których odbijają się wody życiodajnego morza, gdy z każdej strony lądu widać strzelające wieże kościołów, to mamy wrażenie, iż czas się zatrzymał, a Europa znalazła swój przytułek właśnie tutaj, na tych małych wyspach. I czują to nie tylko Polacy, ale również Anglicy i Amerykanie, reprezentujący wyższy od przeciętnej poziom kultury, co wpływa na to, że turystyka przybiera tu formy cywilizowane, pozbawione agresywnej wulgarności. Zaś Maltańczycy mają w sobie jakiś niezwykły spokój, pozbawieni są stresu, który, niestety, coraz częściej nas trawi sprawiając, że kontakty międzyludzkie stają się po prostu nieznośne. Maltańczycy są łagodni, ale nie ślamazarni, uprzejmi, ale nie sztuczni, kulturalni, ale pozbawieni pretensjonalności. Jednym słowem na podglebiu arabskim wyrosła piękna kultura katolicka.

Jest to wyjątkowy fenomen, który sprawia, że na Maltę chce się wrócić, chłonąc uprzejmość jej mieszkańców, przechadzając się ulicami sprzed wieków i oddychając świeżym powietrzem okalającego wyspy morza. Oby podróż, jaką podejmie papież Benedykt XVI, była owocna i szczęśliwa, bo Malta na tę pielgrzymkę jak najbardziej zasługuje.